"De dag na de winst van mijn eerste olympisch goud was een van de meest depressieve dagen uit mijn leven." In het net verschenen The secret balance of champions – Health challenges in elite sport, waarvan twee Amsterdam UMC’ers mede-auteur zijn, klappen 32 sportgrootheden uit de school over de lichamelijke en mentale problemen die ze in hun carrière hebben ondervonden.

Hoe gaan gestopte en nog actieve grootheden als Petr Cech, Pieter van den Hoogenband, Mo Farah, Arjen Robben, Kiki Bertens, Chris Hoy, Dwight Phillips en Chris Froome om met blessures, psychische klachten, motivatie, fitheid en het leven na de sport? "We hebben ze gevraagd wat hun 'secret balance' is als het om gezondheid gaat”, vertelt oud-profvoetballer en onderzoeker Vincent Gouttebarge, die samen met Gino Kerkhoffs (hoofd van de afdeling Orthopedie) en voormalig shorttrackschaatster Margriet de Schutter verantwoordelijk is voor The secret balance of champions – Health challenges in elite sport. “Daarover zijn ze erg openhartig geweest.”

De coronacrisis had zowaar een positief effect op de totstandkoming van het boek, vertelt Gouttebarge. “De interviewafspraken waren sneller geregeld nu de topsporters niet meer vol in de wedstrijd- en trainingsmodus zaten.” De gesprekken werden er ook intiemer, persoonlijker van. “Door dat videobellen kwam Margriet, die alle interviews heeft afgenomen, bijna letterlijk bij de hoofdpersonen in de woonkamer. Al dan niet met kinderen op de achtergrond.”

Gezondheidsrisico’s

De ervaringsverhalen van de topsporters leveren volgens Gouttebarge veel bruikbare tips op voor andere atleten. De interviews worden omlijst door medisch-wetenschappelijke feiten en adviezen over onderwerpen als cognitie, gewrichtsproblemen en mentale problemen. Gouttebarge: “Het resultaat is een boek dat iedere topsporter zou moeten lezen om zich te wapenen tegen fysieke en psychische klachten. Veel topsporters weten te weinig over de gevaren die een carrière in de sport met zich meebrengt. Met name over de gezondheidsrisico’s op de lange termijn zijn ze nauwelijks geïnformeerd. Wat kun je nu al doen om ook na je sportcarrière een gezond en vitaal leven te leiden? Topsporters en topmedici geven in dit boek advies.” 

Exitkeuring

Zelf is Gouttebarge een goed voorbeeld van een topsporter die al tijdens zijn carrière nadacht over een leven daarna. Hij voetbalde in zijn geboorteland Frankrijk voor onder andere AJ Auxerre en in Nederland voor FC Volendam, maar studeerde er altijd naast en heeft een doctorstitel in de geneeskunde. Inmiddels is hij onderzoeker bij Amsterdam UMC en Chief Medical Officer bij FIFPRO, de internationale vakbond die wereldwijd 100.000 professionele (ex-)voetballers vertegenwoordigt. Daar is het zijn missie om de gezondheid en veiligheid van (ex-)spelers te waarborgen. Zo ontwikkelde hij samen met Kerkhoffs een after career consult – een exitkeuring – voor gepensioneerde voetballers. “Naast een medische en psychische check up krijgen ze leefstijladviezen zodat ze ook na hun sportcarrière mentaal en fysiek gezond blijven. FIFA is kortgeleden aangesloten bij het initiatief, waarmee de langgekoesterde wens van een wereldwijde implementatie in vervulling is gegaan.”

Marieke de Schutter, Gino Kerkhoffs en Vincent Gouttebarge (rechts)
Marieke de Schutter, Gino Kerkhoffs en Vincent Gouttebarge (rechts)

Mentale problemen

Als onderzoeker houdt Gouttebarge zich al jaren bezig met mentale problemen onder topsporters. "Inmiddels hebben Gino en ik data van meer dan 5000 atleten uit verschillende landen en van meerdere sportdisciplines. Tussen de 20 en 35 procent van de sporters rapporteert psychische klachten gerelateerd aan angsten, depressie en slaapproblemen. Het betreft sporters die nog volop in hun carrière zitten." De coronacrisis hakt er ook stevig in. “Het aantal profvoetballers bijvoorbeeld dat last heeft van angsten of depressiviteit was verdubbeld nadat half maart de voetbalcompetitie werd stilgelegd.”

Zwart gat

En als je je met ziel en zaligheid hebt ingezet voor je sport, wie ben je dan nog als dat ineens ophoudt door bijvoorbeeld een blessure of een pandemie? Hoe kunnen topsporters de overgang naar het normale leven soepeler laten verlopen? “Tijdens je sportcarrière kun je van alles doen om later niet in een zwart gat te vallen”, denkt Gouttebarge. “Zo is er naast de trainingen vaak voldoende tijd om te studeren. Ook kun je nu oefeningen aanleren om te voorkomen dat je op je veertigste bijvoorbeeld al last krijgt van artrose. Als ik in mijn topsporttijd weet had gehad van die oefeningen, die ook in het boek staan, dan was mijn knie er beter aan toe geweest nu.”

Laag zelfbeeld

Met The secret balance of champions – Health challenges in elite sport zet de onderzoeker zijn missie om sporters gezond te houden ook buiten de voetballerij voort. Wat dit boek zo bijzonder maakt, is de openheid van de topsporters, zelfs over hun mentale gezondheid. Gouttebarge: “De Italiaanse schutter Niccolò Campriani bijvoorbeeld vertelt dat hij zich na het winnen van zijn eerste gouden plak nog nooit zo ellendig heeft gevoeld. Campriani had het hoogst haalbare bereikt, maar eenmaal daar dacht hij: ‘Wat nu? What’s next?’ Dat goud gaf hem een enorm gevoel van leegte. Schutter Abhinav Bindra, India's enige individuele olympische gouden medaillewinnaar, bekent dat hij gedurende zijn sportcarrière constant last had van onzekerheid en een laag zelfbeeld. De druk van het bestaan als topsporter en de verwachtingen die daarbij horen, dat alles kan mentaal behoorlijk zwaar zijn. Openheid daarover kan andere sporters helpen.” 

Livestream

Op 4 februari wordt het eerste exemplaar van het boek overhandigd aan oud-profvoetballer Marco van Basten, die ook het voorwoord schreef. De boekpresentatie, waar naast Van Basten ook andere (ex-)topsporters hun opwachting maken, is vanaf 15.00 uur te volgen via een livestream. Onder topsporters wordt het boek gratis verspreid. Geen topsporter maar wel nieuwsgierig? Het boek is binnenkort eveneens verkrijgbaar als e-book.

Tekst: Sophie Verschoor