Dit jaar stond het Wetenschapsfestival, georganiseerd door de AMC Foundation, in het teken van het werk van vier jonge arts-onderzoekers. Ze opereren onder de vleugels van Cardiologie, Plastische Chirurgie, Psychiatrie en Kinderneurologie. Gemeenschappelijk element van hun onderzoeken is dat ze alle vier gericht zijn op de invloed die het geslacht van de patiënt heeft: op de aard van de ziekte, op de diagnose en op de mogelijke behandeling ervan.

Elke onderzoeker stelt op zijn of haar vakgebied vragen die verband houden met dat sekseverschil. Cardiologie: hoe kan het dat kransslagaderziekte zich bij vrouwen anders ontwikkelt dan bij mannen? Neurologie: de erfelijke stofwisselingsziekte ALD openbaart zich vooral bij mannen… en heel soms bij vrouwen, maar hoe worden diagnosticerende artsen daar alerter op? Psychiatrie: zijn vrouwen even gevoelig voor verslavingen als mannen? En Plastische chirurgie: wat is het dat een lichaam mannelijk of vrouwelijk maakt, en hoe zorg je dat transgenders baat hebben bij deze kennis?

Laagdrempelig

Het Wetenschapsfestival geeft de onderzoekers de kans hun werk te presenteren aan een publiek dat is samengekomen in locatie AMC. Presentator van het geheel is André van der Toorn, die deze taak ook tijdens het vorige festival voor zijn rekening nam. Van der Toorn, bekend als presentator van het SBS-programma ‘Wegmisbruikers’, kent het Amsterdam UMC beter dan hem lief is: hij kwam er in 2017 terecht met lymfeklierkanker.

Transpersonen

Van elk van de onderzoekers is er een filmpje, waarin Van der Toorn ze aan het woord laat op hun werkplek. Vervolgens mogen ze live aan tafel meer uitleg geven en vragen van het publiek beantwoorden.
Opmerkelijk is de bijdrage van Floyd Timmermans, onderzoeker bij Plastische Chirurgie. Zijn werk staat in dienst van transpersonen: mannen en vrouwen die voelen dat ze in een verkeerd lichaam zijn geboren. Wordt zo iemand met behulp van plastische chirurgie veranderd, dan moeten de behandelend artsen vooraf hebben bedacht hoe hij of zij er na de operatie zo normaal mogelijk kan gaan uitzien. Met behulp van 3D-scans tot aan meetlinten probeert Timmermans uit te middelen wat eigenlijk ‘normaal’ is: hoe hoog zitten bijvoorbeeld tepels bij mannen en bij vrouwen, hoe ver zitten die gemiddeld uit elkaar?

Opvallend genoeg wordt het serieuze publiek wat giechelig en onrustig van de materie. De associaties met een brugklas die seksuele voorlichting krijgt, laat zich moeilijk onderdrukken. Van der Toorn benoemt de giecheligheid adequaat: “Gendertransitie is duidelijk een beladen onderwerp, waarmee het lastig omgaan is.”

Hogere dosering

Monique ten Haaf, onderzoeker bij Cardiologie, houdt zich bezig met de ontwikkeling van kransslagaderziekte die kan leiden tot een hartinfarct. Ze meldt dat vrouwen zeven tot tien jaar later dan mannen hun eerste hartinfarct krijgen. “Vrouwen met hartfalen hebben over het algemeen méér medicatie en een hogere dosering”, constateert Ten Haaf. Haar onderzoeksvraag is of die medicatie bij vrouwen hetzelfde effect heeft als bij mannen, en wat voor complicaties er bij vrouwen te verwachten zijn.

Hielprik

Het onderzoeksgebied van Wouter van Ballegoij ressorteert onder Kinderneurologie. Hij onderzoekt de - aan een X-chromosoom gebonden - ziekte adrenoleukodystrofie (ALD). Deze zeldzame stofwisselingsziekte kan schade veroorzaken aan bijnieren, hersenen en ruggenmerg. Omdat vrouwen twee X-chromosomen hebben, is er altijd vanuit gegaan dat ze wel drager konden zijn, maar de ziekte niet kregen. Dat blijkt wél zo te zijn; daardoor werd en wordt bij vrouwen de ziekte vaak niet onderkend. Om er vanaf het begin alerter op te zijn, zal deze ziekte waarschijnlijk worden meegenomen in de screening via de hielprik bij baby’s.

Sneller ernstig verslaafd

Bij Psychiatrie houdt neurocognitief wetenschapper Anne Marije Kaag zich bezig met verslavingsgevoeligheid. “Bij een alcoholverslaafde komt in het brein dopamine vrij, ofwel het ‘beloningshormoon’, wanneer die op een filmpje bier te zien krijgt.” Je kunt dat aantonen met behulp van MRI-scans: je zíet in de hersenen gebeuren wat er in een verslaafde omgaat wanneer zo’n trigger passeert.

In vroeger tijden waren drankzucht en roken eerder mannen- dan vrouwendingen, maar dat verschil in gebruik wordt steeds kleiner. Over het algemeen raken vrouwen op latere leeftijd verslaafd dan mannen, vertelt Kaag, maar ze raken dan wel sneller ernstig verslaafd dan het andere geslacht.

Wat de verslavingsdeskundigen graag zouden willen weten is waarom een jongere gaat roken, waarom een mens te veel gaat drinken. Eén seksebepaalde eigenschap is een duidelijke indicator: vrouwen zijn stressgevoeliger dan mannen, en stress heeft invloed op de neiging verslaafd te raken. Pijnlijk verschil: alcohol richt in een vrouwenlichaam grotere schade aan dan in dat van een man. Kaag stelt dat de onderzoekers het liefst zouden willen inzetten op preventie: als je weet wat het is dat leidt tot een verslaving, kun je proberen juist daar op in te springen.

Hapje

Na afloop van de presentaties staan er voor de onderzoekers en hun publiek een hapje en een drankje klaar en is er gelegenheid de onderzoekers persoonlijk te benaderen met vragen. De AMC Foundation kijkt terug op een geslaagde middag en kondigt voor september 2020 haar zesde Wetenschapsfestival aan.

Tekst: Mieke Zijlmans
Foto: Elmer Bets