Marc van der Valk merkt het bij de oudere hiv-patiënten op zijn poli: de huidige corona-pandemie herinnert hen aan de tijd toen hiv nog een dodelijke ziekte was waarover artsen weinig wisten. “Er komen veel emoties naar boven als ze daaraan terugdenken. Mensen lagen alleen op een ziekenhuiskamer waar bijna niemand naar binnen mocht of durfde uit angst voor besmetting.”
“Vooral dat eerste jaar toen we nog niet wisten waarmee we te maken hadden”, vult Peter Reiss aan. “De angst voor het onbekende zat er goed in: het zal wel een virus zijn en het zal wel besmettelijk zijn. Welk risico loop je als arts of als verpleegkundige? We wisten het niet.”
Op welke vlakken zien jullie nog meer parallellen?
Van der Valk: “De virusontkenners. Die heb je nu bij covid, maar destijds ook bij hiv – daar zat zelfs een president tussen die zei dat hiv niet bestaat (Thabo Mbeki van Zuid-Afrika, red.) En net als bij hiv wordt bij covid de ernst van de ziekte soms onderschat.”
Reiss: “In grote lijnen verloopt het vergaren van kennis over het virus hetzelfde. Net als het bepalen hoe je hiermee als maatschappij omgaat. Alleen gebeurt dat nu in een ongelooflijk tempo. Het is alsof je naar dezelfde film kijkt als die van het aidsonderzoek, maar dan versneld afgespeeld. Bij hiv duurde het 2 jaar voordat het virus geïdentificeerd werd, en zes jaar voordat de eerste virusremmer beschikbaar kwam. Het coronavirus is na 2,5 week ontdekt en na een paar maanden was er al een mogelijke virusremmer in beeld.”
“Bij hiv duurde het allemaal langer omdat de juiste technieken er domweg nog niet waren. Zoals bijvoorbeeld de PCR-test waarmee nu covid-besmettingen worden opgespoord. Die is in de vroege jaren van de aidsepidemie ontwikkeld. Bovendien werd aids in de jaren tachtig nog gezien als een ziekte die alleen bij homomannen voorkwam. Het heeft jaren gekost om overheden zo ver te krijgen om geld te geven voor wetenschappelijk onderzoek. Dat is bij de huidige covid-pandemie wel anders.”
Wat kan de kennis die we opdeden over hiv en aids ons leren over de huidige pandemie?
Reiss: “Mensen met hiv werden door onderzoekers en de maatschappij vrij snel betrokken bij vragen als: hoe gaan we om met de ziekte, hoe komen we tot een goede behandeling? Dat zie je nu bij covid nog maar mondjesmaat gebeuren, daar zouden we echt meer op kunnen inzetten. Kijk bijvoorbeeld naar de jongeren die niet vrij naar buiten kunnen, evenementen die niet doorgaan. Als overheid kun je alvast het gesprek met de betrokkenen aangaan, ze deelgenoot maken van de oplossing.”
Van der Valk: “Nu wordt er op angstgevoelens ingespeeld. De vrees dat er straks geen plek meer is in het ziekenhuis. Wij hebben van hiv geleerd dat je mensen niet kunt overtuigen met angst. Organisaties die zich bezighouden met hiv- en soa-bestrijding stimuleren de eigen kracht van besmette mensen om dingen te veranderen.”
Hoe helpt het wetenschappelijk onderzoek naar hiv de research naar het coronavirus vooruit?
Reiss: “Onderzoekers van de groep van Rogier Sanders en Marit van Gils konden hun onderzoek naar een hiv-vaccin van de ene op de andere dag omzetten naar corona-research. Zij werken namelijk al jaren met de technologieën die je ook nodig hebt voor covid-onderzoek. Dat had meteen succes. Je ziet hiv-onderzoekers elders in de wereld hetzelfde doen.”
Kan de hiv-research ook profiteren van het corona-onderzoek?
Reiss: “De eerste twee coronavaccins die zijn aangekondigd, zijn gebaseerd op een nieuwe techniek die nog niet eerder bij mensen is gebruikt. Tot nu toe lijken ze succesvol. Mogelijk is die techniek interessant voor onderzoekers die aan een hiv-vaccin werken. Daarnaast zie je dat overheden massaal investeren in de ontwikkeling van een vaccin tegen corona. Hoe zou de wereld eruit zien als dergelijke investeringen ook zouden gebeuren voor andere vaccins tegen bijvoorbeeld tbc of malaria?”
Zijn mensen met hiv vatbaarder voor covid?
Reiss: “Een belangrijke vraag, want wereldwijd zijn er tientallen miljoenen mensen met hiv. Wij volgen sinds 10 jaar een cohort van wat oudere mensen met en zonder hiv die ongeveer dezelfde leefstijl hebben. Daarin zagen we dat het afweersysteem van mensen die seropositief zijn relatief ouder is dan dat van mensen zonder hiv. Het reageert daardoor wat trager. We onderzoeken nu onder andere wie van hen antistoffen tegen corona in het bloed hebben en we kijken uitgebreid naar de rest van de afweerreactie. Vooralsnog wijzen de eerste resultaten er niet op dat ze kwetsbaarder zijn voor corona.”
Van der Valk: “Op onze hiv-poli in Amsterdam UMC en DC klinieken, met 4.000 hiv-patiënten de grootste van Nederland, meldden tot nu toe slechts 77 mensen dat ze covid hebben gehad.”
Reiss, die directeur is van de Stichting HIV Monitoring: “Landelijk zien we hetzelfde. Er zijn tot nu toe hooguit een paar honderd covidbesmettingen onder de mensen met hiv. Procentueel zien we geen verschil met de rest van de bevolking. Dat is goed nieuws.”
Van der Valk: “Het ziet er naar uit dat, mits de hiv infectie goed behandeld is, covid bij hen hetzelfde beloop heeft als bij de algemene bevolking. Als we naar de bloedbepalingen kijken, dan vinden we drie keer meer besmettingen dan wat de mensen zelf rapporteren. Dus ook bij hen verloopt de ziekte vaak zonder symptomen. Een hele geruststelling.”
Bekijk ook dit interview met Marc van der Valk voor de website Atlas2018 van theatermakers Les Enfants Terribles.
Tekst: Irene van Elzakker
Foto: Shutterstock
