“RNA-vaccins zijn relatief goedkoop, ze zijn snel te maken en relatief simpel aan te passen”, vertelt Sanders. Ontwikkelingen die de in 2014 bij de ramp met MH17 overleden Joep Lange zou toejuichen. Tijdens zijn leven streed de Amsterdamse hoogleraar onvermoeibaar voor toegang tot gezondheidszorg voor iedereen. Vaccins tegen besmettelijke ziekten horen daarbij: een mensenrecht, aldus Lange.
Om de herinnering aan Lange – pionier in het hiv/aids-onderzoek – levend te houden, organiseren het Amsterdam Institute for Global Health and Development en het Joep Lange Institute jaarlijks een symposium, dit keer over vaccins. Een begrijpelijke keuze gezien de huidige pandemie. Trots zou Lange niet zijn op hoe de wereld met corona omgaat. In de westerse landen zijn veel mensen gevaccineerd, in Afrika komt het prikken moeilijk van de grond.
Hulp van hiv
Eerlijke verdeling van vaccins is niet het vakgebied van Sanders. Wel schetst hij een toekomst waarin die eerlijke verdeling makkelijker kan worden. Die toekomst begint met de RNA-techniek die voor het eerst gebruikt is in enkele vaccins tegen het virus dat corona veroorzaakt. Hierbij wekt een stukje RNA van het virus de afweerreactie op, in plaats van een dood virus of een verder onschadelijk virus (de gangbare methode vóór de coronatijd). “Er is al jaren aan RNA-vaccins gewerkt, bijvoorbeeld tegen griep. Je moet bewijzen dat ze beter en net zo veilig zijn als het bestaande griepvaccin, dat in eieren wordt gekweekt. Lastig”, zegt Sanders.
Toen kwam corona. Er was niks om de ziekte te lijf te gaan, een vaccin was hard nodig en toen lukte het wél. De mRNA-vaccins (Pfizer en Moderna) werken uitstekend. “Met dank aan veel voorwerk om de RNA-vaccintechnologie te ontwikkelen en het eerdere werk dat wij op Amsterdam UMC hebben gedaan met hiv. Hiv-onderzoek heeft corona geholpen, en ik denk dat de ervaringen met corona op hun beurt het hiv-vaccinonderzoek versnellen.“
Minder dan 1 dollar
Veel lof voor het mRNA-vaccin dus. Dat is de eerste stap met deze techniek. Sanders is al bezig met de opvolger: het saRNA-vaccin. “De afkorting sa staat voor self amplifying ofwel zelf-versterkend. Het verschil met het RNA-vaccin is dat het saRNA-vaccin zich in het lichaam vermenigvuldigt. Daardoor hoef je veel minder bij iemand te injecteren. En het is goedkoper en eenvoudiger te maken. De prijs voor een vaccinatie kan dan uiteindelijk zakken tot minder dan één dollar.”
Sanders stelt verder dat er waarschijnlijk kleinere installaties in fabrieken nodig zijn om (sa)RNA-vaccins te maken. “Daardoor kunnen ze makkelijker lokaal in Afrika of elders worden geproduceerd. Geen gedoe meer met vervoer, koeling en opslag. Dat is nog ver weg, maar ik denk dat Joep Lange dit een mooie ontwikkeling zou vinden.”
Maak vaccins niet te duur
Naast de technologische kant komt er meer om de hoek kijken bij duurzame vaccinatie wereldwijd. Gezondheidseconoom en een van de Joep Lange Chairs Anna Vassall, verbonden aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine, spreekt over kosten en baten van vaccinatie. Zij onderzoekt wat inentingen kosten en opleveren.
Vassall stelt – en dat is niet zo verrassend – dat vaccinatie in veel gevallen kosteneffectief is. Prikcampagnes voorkomen ziekte en sterfte en besparen kosten. “De voorwaarde is dat de prijs niet te hoog is. In lage- en middeninkomenslanden is het budget voor gezondheidszorg per hoofd van de bevolking lager dan in de hoge inkomenslanden. In Nederland is de prijs van een prik niet zo van belang. Maar in landen waar de kosten van vaccinatie zo hoog zijn dat essentiële medische voorzieningen in gevaar komen, zijn dure vaccins waarschijnlijk niet rendabel.”
Oudere bevolking eerst
De Britse hoogleraar houdt geen pleidooi om vaccins gratis ter beschikking te stellen aan landen die dat nodig hebben. “De producenten van de vaccins moeten worden betaald. Het is natuurlijk prima dat de hoge inkomenslanden deze producenten subsidiëren zodat de prikken voor andere delen van de wereld laag blijven.”
Vassall heeft gekeken naar de meest efficiënte manier van vaccineren. In veel landen krijgen de oudste inwoners als eerste een prik, omdat die groep veel beslag legt op de ziekenhuiscapaciteit en een grote bijdrage levert aan sterfte. “In lagelonenlanden ligt dat anders. Daar is het aantal jongeren in de bevolking groter en als een van hen ziek wordt, dan kan het inkomen van een gezin wegvallen. We hebben dit onderzocht in Pakistan. Daar is uiteindelijk gebleken dat het niet verkeerd is om te beginnen met de oudere bevolking.”
Gaat het nu slecht met vaccinatie in Afrika? “Met dat soort rampscenario’s werk ik niet. Natuurlijk is de vaccinatiegraad daar veel lager dan hier, maar Afrika is beslist niet afgeschreven. We moeten vooruit blijven kijken. Covid blijft. Duurzame financiering voor vaccinatie, tests en betere behandeling moet voorkomen dat covid in landen met een laag of gemiddeld inkomen voortdurend tot noodsituaties leidt.”
Tekst: Marc van den Broek
Foto: Shutterstock
Het symposium begint op 28 oktober om 13.00 uur. Registreren is nog mogelijk.
