Sporters met een hersenschudding kunnen sinds een half jaar terecht bij een speciale polikliniek van de KNVB. Samen met Amsterdam UMC gaan de artsen ook onderzoek doen om de behandeling en begeleiding van deze sporters te verbeteren. “Wij weten hier gewoon nog weinig van.”

Het zal de afgelopen zomer geen voetballiefhebber zijn ontgaan. Tijdens de WK-wedstrijd Marokko-Iran komt de Nederlandse Marokkaan Nordin Amrabat lelijk ten val na een botsing met een tegenstander. Na de val op zijn hoofd is hij duidelijk even buiten bewustzijn, maar na snel ingrijpen van de teamarts speelt hij toch een tijdje door, hoewel hij nauwelijks op zijn benen kan staan. In het ziekenhuis stelt een arts vast dat Amrabat een hersenschudding heeft.

Verbazing alom toen de oud-PSV’er een paar dagen later opgesteld werd in de volgende wedstrijd tegen Portugal. Met een soort helm, die hij overigens snel afzette. Deze gang van zaken leidde tot kritiek van buitenstaanders. De teamarts van Marokko kreeg een berisping van de Wereldvoetbalbond FIFA. Ook de spelersvakbond was not amused: “Opnieuw een voorbeeld van hoe spelers door foutief handelen in riskante situaties terecht komen.”

Dit is een van de manieren waarop er na een hersenschudding wordt gehandeld, zegt onderzoeker Marsh Königs van Amsterdam UMC. “Er zijn veel verschillen in aanpak.” Königs is neurowetenschapper, en werkzaam binnen de Neuroscience Group van het Emmakinderziekenhuis van Amsterdam UMC. “Een hersenschudding is een blessure die zich op verschillende manieren kan manifesteren. De klachten zijn divers, zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, gevoeligheid voor licht, hoofdpijn, slecht slapen, nekpijn, een verstoorde balans en verminderde motorische controle, concentratie- en geheugenproblemen en vermoeidheid.”

Alle sporters

Om de behandeling en begeleiding van sporters met een hersenschudding te verbeteren, is er sinds maart bij de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) in Zeist een polikliniek geopend. Die richt zich niet alleen op professionele en amateurvoetballers; alle sporters met een hersenschudding zijn welkom. Zij hebben wel een verwijzing nodig van de huisarts.

Het doel van de poli is om hen weer verantwoord op het veld of in hun baan terug te laten keren. De KNVB maakte de komst van de poli mogelijk op de campus in Zeist, omdat het hersenschuddingen binnen het voetbal serieus neemt. Königs schat dat jaarlijks 19.000 kinderen en jongeren een hersenschudding oplopen. “We zien dat 80 tot 90 procent van hen na een dag of tien weer is hersteld. Bij 10 tot 15 procent duurt het langer.”

Subtypes

“Hersenletsel kan in allerlei soorten en maten optreden”, zegt Königs. “Dat varieert van een lichte hersenschudding, iemand die even ‘weg’ is tot iemand die in coma raakt. Het is niet altijd eenvoudig om vast te stellen hoe ernstig het letsel is, of hoe snel de klachten zullen verdwijnen. Dat komt onder meer door de diversiteit van de klachten die kunnen optreden. Königs: “Waarschijnlijk zijn dit uitingen van subtypes van hersenschudding. Het zou daarom heel goed kunnen dat ieder subtype zijn eigen aanpak vereist.”

Om hier meer kennis over te vergaren, wordt er op de polikliniek ook wetenschappelijk onderzoek gedaan door promovenda Shari Langdon. “De hoop is dat het daardoor gemakkelijker wordt om te bepalen welke type hersenschudding een sporter heeft, en welke behandeling daarvoor het meest geschikt is. Voor grote clubs is het van belang om te weten wanneer het verantwoord is om een duur betaalde speler weer het veld op te laten gaan”, legt Königs uit.

Bedrading beschadigd

Königs en Langdon gaan daarnaast in kaart brengen hoe gezonde sporters vóór een hersenschudding op een aantal testen reageren die met name het neurocognitief functioneren meten en hoe ze het er vanaf brengen na een hersenschudding. Langdon: “We kunnen dan zien wat er veranderd is. Dat kan alleen bij een kleine groep (top)sporters waarbij als onderdeel van de medische begeleiding een voormeting is gedaan.”

De promovenda legt in simpele woorden uit wat er gebeurt bij een klap tegen het hoofd. “Bij een val of klap tegen het hoofd kan door krachten die vanaf verschillende kanten op het brein inwerken, enorme druk worden uitgeoefend op de hersenen. Hierdoor kan de ‘bedrading’ in het hoofd beschadigd raken. Het probleem is dat deze schade niet op een CT-scan zichtbaar is. Wat we wel zien, is een verscheidenheid aan klachten en een beloop dat we niet goed kunnen verklaren.” Voor alle duidelijkheid: hersenbloedingen zitten hier niet bij. Dan is de klap zo heftig geweest dat er bloed in de hersen is gekomen met uitvalsverschijnselen tot gevolg. Dit soort verwondingen zijn goed op een scan te zien.

Marsh Königs en Shari Langdon.
Marsh Königs en Shari Langdon.

Met behulp van vragenlijsten voor sporters met een hersenschudding en de neurocognitieve testen hoopt Langdon zodanig veel kennis te vergaren dat behandeling en begeleiding van een hersenschudding op maat mogelijk wordt. Waarbij het vooral belangrijk is om te kunnen vaststellen wanneer iemand weer iets kan. Zoals terugkeren naar school of werk en mogelijk daarna weer naar het sportveld. Het laatste dat je wilt, is dat door een te snelle terugkeer de klachten verergeren en vervolgens langdurig aanhouden. Overigens is het advies om na een hersenschudding op bed te blijven liggen met de gordijnen dicht, inmiddels achterhaald. Dat zou de klachten eerder verergeren of in stand houden. Enige activiteit van het lichaam en de hersenen is nodig, maar je moet wel rekening houden met de afgenomen belastbaarheid na een hersenschudding.

Rafael van der Vaart

Langdon heeft een bijzondere motivatie om dit onderzoek op te pakken. “Je ziet dat de KNVB veel aandacht heeft voor blessures. De behandeling van een enkelblessure of een polsbreuk levert niet zo veel problemen op. Maar de hersenen bleven achter. Ik heb stage gelopen bij de KNVB en ik vind het fijn dat ik mijn promotie-onderzoek hier kan voortzetten.”

Edwin Goedhart – medisch manager bij de KNVB, teamarts van het Nederlands voetbalelftal en eindverantwoordelijke voor de speciale polikliniek – is voorstander van gedegen onderzoek naar hersenschuddingen en een goede behandeling daarvan. “Wij weten gewoon nog weinig over blessures aan de hersenen”, zei hij bij de opening van de poli tegen de Volkskrant. Hij herinnert zich Rafael van der Vaart, die in 2003 voor Ajax uitkwam. Na een hoofdblessure tijdens een wedstrijd tegen Roda JC vroeg hij in de rust een paar keer wat de stand was. Goedharts gevoel zei hem dat de Ajacied een paar dagen later niet zou moeten spelen in een belangrijke wedstrijd tegen AC Milan. Van der Vaart wilde zelf graag, net als de coach en Goedhart had weinig om op terug te vallen om een speelverbod op te leggen. Uiteindelijk speelde Van der Vaart niet en hield hij niets aan het voorval over.

Niets was meer als daarvoor

De sportarts heeft ook een voorbeeld waarbij het niet goed afliep. Rianne Schorel, speelster van ADO Den Haag, kreeg een schot vol op haar hoofd. Ze speelde door, maar sinds die klap was niets meer als daarvoor. De problemen bleven en binnen een half jaar stopte ze met voetbal. Haar sociale leven lag op zijn gat en ze vond uiteindelijk in Amerika de weg terug, waar ze een boek schreef over haar ervaringen.

De voetbalcarrière van Nordin Amrabat gaat vooralsnog gewoon door. Hij heeft na het WK een contract gesloten met Al Nassr, een voetbalclub in Saoedi-Arabië.

Tekst: Marc van den Broek

Foto's: Marieke de Lorijn/Marsprine