Onderzoekers van het laboratorium voor Experimentele Klinische Chemie van Amsterdam UMC blazen het stof van een vergeten Oostenrijkse vinding. Hematoloog Eduard Glanzmann (1887-1959) probeerde in de jaren 30 of hij bloedingen bij kinderen met hemofilie kon stoppen door hun verwondingen te bedekken met een gaasje waarop hij moedermelk druppelde. Zijn aanpak bleek de bloedingen te stelpen. Welke component van moedermelk de stolling tot gevolg had, wist hij echter niet. Glanzmann publiceerde zijn bevindingen in 1934 in een wetenschappelijk tijdschrift. Maar zoals dat gaat met veel oude publicaties, raakte de vondst in de vergetelheid.
Totdat de Weense hematoloog Johannes Thaler Amsterdam UMC-bioloog Rienk Nieuwland attendeerde op Glanzmann’s werk. Nieuwland publiceerde in 2011 een onderzoek naar de helende werking van speeksel. Dat was Thaler opgevallen. Nieuwland: “Als je je huid openhaalt, ontstaat daar een wondje. Dat kan gevaarlijk zijn, via zo’n opening kunnen bacteriën binnenkomen en kan een infectie ontstaan. Wij zijn geneigd aan zo’n wondje te likken. Speeksel bevat ontelbaar veel microscopisch kleine celblaasjes waarop eiwitten liggen. Deze eiwitten zetten de bloedstolling aan. De reactie van bloed op deze celblaasjes in speeksel doet denken aan de werking van tweecomponentenlijm: komt bloed in aanraking met speeksel, dan gaat het direct stollen. Zo sluit de wond sneller.”
Maar spuug lijkt juist goor, hoe kan het dan helpen tegen infecties? “Wanneer bloed bij speeksel komt, ontstaat een netwerk van draden. Die draden vangen bacteriën.”
Blaasjes
Met deze kennis over speeksel op zak, onderzocht Nieuwland met onder andere collega Yong Hu de stelpende werking van moedermelk die Glanzmann had beschreven. “Sinds een jaar of tien is er belangstelling voor kleine, van cellen afkomstige blaasjes, vesicles, die in lichaamsvloeistoffen zitten. Je vindt ze niet alleen in speeksel, maar bijvoorbeeld ook in urine, bloed, tranen. En dus ook in moedermelk.”
De component in moedermelk waarmee Glanzmann zijn hemofiliepatiënten hielp, is tot nu toe nooit geïdentificeerd. “Wij hebben voor het eerst de aanwezigheid van een stollingsstof op deze celblaasjes aangetoond.”
Dat moedermelk eigenschappen heeft die verwant zijn aan die van speeksel, verbaast Nieuwland niet. “De melk bevat hetzelfde eiwit als de blaasjes in het speeksel. Deze blaasjes zitten ook in vruchtwater, we hebben ze dus al binnengekregen vanaf het moment dat we embryo’s waren. En we hebben ze gedronken toen we borstvoeding kregen.”
Het eiwit op de blaasjes is ook heilzaam voor te vroeg geboren kinderen. “Bij deze kinderen zijn de darmen onrijp; moedermelk helpt om die te laten volgroeien. In die richting moeten we de helende werking van moedermelk zoeken.”
Tepelkloven
Nieuwland is tevreden met het onderzoeksresultaat. “We kunnen nu verklaren hoe het kan dat Ganzmann’s hemofiliepatiënten baat hadden bij zijn moedermelkcompressen.
“We hebben al doende ook een stukje basale humane fysiologie opgehelderd: als zogende moeders kampen met tepelkloven, dragen ze zelf bij aan de verzorging ervan door borstvoeding te geven, omdat er dan melk op de wondjes komt.”
Dat het gevonden eiwit zó effectief is, maakt het interessant. Het is voorstelbaar dat de werkzame stof uit moedermelk op termijn kunstmatig wordt gemaakt om te gebruiken als stollingsmiddel.
Veel meer stollingsfactor
Je zou denken: waarom maken we het onszelf zo moeilijk met melk van mensen als bloedstelpende stof? Gebruik gewoon koemelk en geef die aan te vroeg geboren kinderen, of ga er verwondingen mee dichten. Nieuwland: “Dat zou inderdaad makkelijker zijn, maar er is een groot verschil tussen de twee melksoorten. Koemelk kan geen bloedingen stelpen.”
En als diezelfde blaasjes voorkomen in speeksel en urine, waarvan veel voorhanden is, waarom zou je dan toch de voorkeur geven aan stolling door middel van moedermelk? “Omdat moedermelk veel meer stollingsfactor bevat. Hoeveel precies, daar zijn we nog niet uit. Wel weten we dat moedermelk zomaar tien of vijftig of honderd keer sterker werkt dan speeksel.”
Tekst: Mieke Zijlmans
Foto: Shutterstock
