Mensen met een depressie die niet goed reageren op de reguliere behandelingen, kunnen sinds anderhalf jaar een neusspray krijgen met esketamine, een narcosemiddel dat ook bekend staat als partydrug. Er is nog maar een klein groepje mensen mee behandeld, maar de eerste resultaten lijken positief. Bij ongeveer de helft nemen de klachten aanzienlijk af.

Een jaar of twintig geleden kwamen de eerste berichten uit de VS dat ketamine (waarvan esketamine een variant is) een sterke werking zou hebben tegen depressie. En dat niet alleen, het middel werkt ook bijzonder snel, soms zelfs binnen een dag. Bij ‘normale’ antidepressiva duurt het gemiddeld vier tot zes weken voordat een effect merkbaar is.

Eind 2019 werd esketamine-neusspray als middel tegen depressie in de EU goedgekeurd door de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA en enkele maanden later begon de afdeling Psychiatrie van Amsterdam UMC met de eerste behandelingen. Er zijn nu twee groepen patiënten met een ernstige depressie die de neusspray krijgen, vertelt psychiater Jasper Zantvoord. Allereerst mensen die niet reageren op de huidige aanpak met medicijnen, psychotherapie en elektroconvulsietherapie (ECT). “Zij hebben bijna alle reguliere depressiebehandelingen gehad.” Ook loopt er nu een studie bij patiënten die nog wel behandelopties hebben, maar bij wie 2 verschillende antidepressiva onvoldoende effect hadden.

Afbouwen

“De patiënten die meedoen, krijgen de neusspray in het ziekenhuis toegediend. Dat moet namelijk onder toezicht van een medische professional”, legt Zantvoord uit. “Die observeert hen anderhalf uur lang omdat er bijwerkingen kunnen optreden. Mensen kunnen vermoeid raken, het gevoel krijgen dat hun lichaam niet bij ze hoort, duizelig worden. Deze verschijnselen zijn van korte duur, maar zijn zodanig dat we ze in de gaten willen houden.”

Gedurende 4 weken krijgen de patiënten 2 keer per week de neusspray in combinatie met een antidepressivum. “Heeft het na deze periode geen effect, dan stoppen we ermee, want dan gaat het ook niet werken”, zegt Zandvoord. Als het middel wel aanslaat, dan wordt de esketamine afgebouwd naar 1 keer per week of 1 keer per 2 weken. “We merken dat afbouwen naar minder dan 1 keer in de 2 weken moeilijk is. Dan komen depressieve klachten toch weer terug. Het lijkt er nu op dat degenen bij wie het werkt een onderhoudsbehandeling nodig hebben”, concludeert Zantvoord voorzichtig. “Of je helemaal kunt afbouwen is overigens een vraag die hoog op ons lijstje staat. Ook de patiënten willen dat graag weten. Daar hopen we de komende  tijd meer over te weten te komen.”

Jarenlange worsteling

Inmiddels loopt de behandeling anderhalf jaar, maar vanwege covid werden een tijd lang geen nieuwe patiënten opgenomen. Stilaan komt dat nu weer op gang. De eerste resultaten betreffen dan ook maar een kleine groep van 12 patiënten. Het kan 2 kanten opgaan met het middel, vertelt de psychiater: “Of de klachten nemen flink af of het werkt helemaal niet.” Tot nu toe heeft de helft van de deelnemers baat bij de neusspray. “Studies in de VS lieten hogere succespercentages zien, maar dat waren geen mensen bij wie esketamine veel eerder in de behandeling van depressie werd ingezet.” Voor degenen bij wie de esketamine aanslaat, kan de kwaliteit van leven enorm toenemen. “Vaak worstelen zij jarenlang met hun depressie”, weet Zantvoord.

Elk jaar treft depressie 800.000 mensen in Nederland. Slechts bij 20 procent van hen blijft het bij één depressieve periode. De meesten knappen uiteindelijk op door natuurlijk beloop, medicijnen of psychotherapie. Minder dan 5 procent reageert op geen enkele behandeling.

10 tot 15 centra

Is eigenlijk al bekend waarom esketamine effect heeft op depressieve gevoelens? Zantvoord: “De hypothese is dat het middel een bepaalde receptor in de hersenen blokkeert, waardoor een stof vrijkomt die het herstel stimuleert van verbindingen tussen hersencellen. De huidige antidepressiva werken anders. Die beïnvloeden een andere ‘route’ in de hersenen.”

Er zijn zo’n 10 tot 15 centra in Nederland die een behandeling met (es)ketamine toepassen bij depressieve patiënten. Sommige dienen het middel op een andere manier toe, zoals via een infuus of in tabletvorm. “We willen uniform meten wat het best werkt, dat doen we in een samenwerkingsverband met deze centra. Ook hopen we meer inzicht te krijgen in hoe dit het best gebruikt kan worden.”

Verslavend?

Ketamine (waarvan esketamine een variant is) is van oorsprong een verdovend middel en staat tegenwoordig vooral bekend als partydrug. In Nederland heeft 10 procent van de festivalgangers het wel eens gebruikt en de populariteit neemt toe. De stof is mogelijk geestelijk verslavend en bij frequent gebruik kunnen mentale en lichamelijke problemen ontstaan.

Hoe valt dat te rijmen met een toepassing als deze? Zantvoord: “Bij verslavingsgevoelige mensen gebruiken we dit middel niet. En uit veiligheidsoverwegingen leveren we de esketamine niet aan de patiënt zelf. Wij halen de medicijnen op bij de ziekenhuisapotheek en dienen ze vervolgens toe. Niet omdat we verwachten dat mensen eraan verslaafd raken, we willen gewoon niet dat ze meer gaan gebruiken dan nodig.”

De angst voor verslaving is bij sommige deelnemers wel aanwezig. Zantvoord kan ze geruststellen: “Het is niet zo dat je door de neusspray steeds meer nodig hebt of zelfs verslaafd raakt. Ook zien we geen ontwenningsverschijnselen wanneer je met de neusspray stopt.”

Interesse?

Geïnteresseerd in esketamine-behandeling of in deelname aan onze esketamine-studie? Neem dan contact op met je huisarts of vaste behandelaar voor een verwijzing naar Amsterdam UMC locatie AMC. Het is helaas niet mogelijk om de behandelaren rechtstreeks te benaderen.

Tekst: Irene van Elzakker
Foto: Shutterstock