Spreken over seks en voortplanting was een kleine honderd jaar geleden niet bepaald gemeengoed. Het was de tijd waarin geboortebeperking, buitenechtelijke seks, zelfbevrediging en homoseksualiteit nog volstrekt uit den boze waren. De opa van hoogleraar Maarten Schim van der Loeff refereert in zijn voorlichtingsboek regelmatig aan het zesde gebod: ‘Gij zult geen onkuisheid doen’. Hoewel schrijven over seksualiteit heel vooruitstrevend was en zijn opa met het boek wilde bijdragen aan de volksgezondheid, heeft het volgens Maarten Schim van der Loeff waarschijnlijk ook bijgedragen aan het tegendeel: “Dit moet voor talloze jonge mensen confronterend zijn geweest en geleid hebben tot gevoelens van schuld en minderwaardigheid, tot eenzaamheid en zelfverwerping.”
Moraal thuislaten
Daarom concludeert de hoogleraar dat het beter is de moraal thuis te laten als je de volksgezondheid wilt bevorderen. Hij trekt parallellen met nu. Zo wordt PrEP, het meest effectieve middel tegen hiv, nog veel te weinig ingezet. “Terwijl het een vast onderdeel zou moeten zijn van de publieke gezondheidszorg, zodat mensen die zich willen beschermen, dat ook kunnen.” PrEP staat voor pre-expositie profylaxe, het kan besmetting met hiv voorkomen. “Samen met vier andere GGD-en onderzoekt de GGD Amsterdam nu in een nieuwe studie (“EZIPrEP”) hoe dit middel voor meer mensen toegankelijker kan worden gemaakt. We hopen mannen te bereiken die nu minder goed de weg naar de soapoli - en dus naar PrEP - weten te vinden, onder wie jonge homomannen, transgenders en migranten.”
HPV en vaccinatie
Als arts-epidemioloog doet Schim van der Loeff al ruim 25 jaar onderzoek naar seksueel overdraagbare infecties, zoals hiv, gonorroe en HPV. Een groot deel van zijn hoogleraarschap wil hij richten op HPV, het humaan papillomavirus dat onder andere baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Van alle seksueel overdraagbare infecties brengt HPV de meeste ziektelast met zich mee. “De vaccinatiegraad voor HPV is nog steeds erg laag”, vertelt hij. “Slechts ongeveer zestig procent van de meisjes die ervoor in aanmerking komen, is gevaccineerd. Daar wil ik graag wat aan doen. Sinds 2022 worden ook jongens uitgenodigd voor deze vaccinatie; om meerdere reden is dat verstandig. Het vaccin biedt jongens bescherming tegen anuskanker, peniskanker en keelkanker als gevolg van HPV. Daarnaast lopen meisjes minder kans op besmetting als jongens zijn gevaccineerd.”
Balans soms zoek
Voor elke arts heeft (volks)gezondheid prioriteit. “Maar er zijn ook andere – maatschappelijke – doelen die meewegen in beleid dat de volksgezondheid raakt”, zegt Schim van der Loeff. De coronacrisis leerde ons dat de balans tussen volksgezondheid, privacy en vrijheid even complex als precair is. Wat hem betreft, raakt die balans soms zoek. Hij illustreert dit aan de hand van de werkzaamheden die nodig waren rondom een onderzoek van Amsterdam UMC naar screening op baarmoederhalskanker bij vrouwen met hiv. “Ondanks de toestemming van patiënten voor het gebruik van hun klinische gegevens, kwamen er nog vier privacy-officers, zes juristen, drie functionarissen Gegevensbescherming, vier contracten en negen maanden juridisch werk aan te pas”, illustreert hij. Het gevaar is dat wetenschappers zich hierdoor laten ontmoedigen, en dat belangrijk onderzoek niet meer gedaan wordt; ook dat komt de volksgezondheid niet ten goede.
Scepsis
Nieuwsgierigheid en leed verzachten of voorkomen zijn belangrijke drijfveren van biomedische wetenschappers. De hoogleraar voegt daar graag nog een drijfveer aan toe: scepsis. “De taak van onderzoekers is om na te gaan of een bewering of conclusie echt klopt. Zo blijkt de link tussen de soa chlamydia en onvruchtbaarheid veel kleiner is dan lange tijd werd aangenomen. Het te vuur en te zwaard opsporen en behandelen ervan is dan misschien niet zinvol. Zeker als je bedenkt dat chlamydia wordt behandeld met antibiotica, met alle resistentieproblemen van dien.”
Bekijk de oratie Scepsis, Seks en Moraal in de Publieke
Gezondheid & HIV 3.0 van Maarten Schim van der Loeff van 19 mei 2022. Het betreft een dubbeloratie met Marc van de Valk, hoogleraar Inwendige geneeskunde, in het bijzonder de behandeling van hiv-infectie.
Maarten Schim van der Loeff (l) en Marc van der Valk (foto: Monique Kooijmans)
Foto bovenaan: Dirk Gillissen
