Dat schrijven vijf onderzoekers in het tijdschrift Perspectives on Medical Education. Onderzoeker Ulviye Isik liet 26 master- en bachelorstudenten geneeskunde in zes focusgroepen aan het woord over ervaringen die samenhangen met hun migratieachtergrond: achttien vrouwen en acht mannen. Zij concludeert dat tijdens de opleiding zorgvuldiger met deze studenten kan worden omgegaan. Eerder promoveerde Isik al op dit onderwerp.
Botte grapjes
“Zo’n dertig procent van de geneeskundestudenten aan de VU heeft een migratieachtergrond”, vertelt Isik. Die beginnen zeer gemotiveerd aan hun studie. Eenmaal onderweg blijken er echter struikelblokken die niets te maken hebben met de studie of hun talent. Incidenten en omstandigheden knagen aan hun motivatie. Zo hebben ze te lijden onder vervelende opmerkingen, botte grapjes en een niet-optimaal toekomstperspectief.
Ulviye Isik is postdoc onderzoeker bij UMC Utrecht: “Islamitische vrouwen krijgen opmerkingen over hun hoofddoek. Misschien zijn mensen in de Randstad wel gewend aan vrouwen met een hoofddoek, maar studenten lopen ook coschappen in ziekenhuizen in minder grote steden. Of patiënten maken discriminerende grappen. De vrouwen hebben het gevoel dat ze vanwege hun migratieachtergrond twee keer zo hard moeten werken als andere studenten.”
Graag dokter worden
De studenten stellen dat ze worden gezien als ‘de ander’, ze horen er niet bij. Isik: “Wat opvalt: door dit soort ervaringen zijn ze zich ervan bewust geworden hoe mensen naar ze kijken. Toch gaan ze door, benadrukken ze dat ze heel graag dokter willen worden. Pas als je vraagt: ‘wat doet dit alles met je?’ zeggen ze erdoor gedemotiveerd te raken.”
Terwijl dertig procent van de geneeskundestudenten een migratieachtergrond heeft, specialiseert maar een klein aantal zich na afstuderen. “Waar gaat dat mis?” vraagt Isik zich af. “Ze worden al tijdens hun masterstudie gewaarschuwd dat het ze vermoedelijk niet zal lukken te worden aangenomen op een opleidingsplaats voor een specialisme. Specialisten nemen – bewust of onbewust – mensen aan die op hen lijken, en dus minder snel mensen met een migratieachtergrond.”
Rolmodellen
Daarnaast is het voor deze studenten lastig dat ze zowel in de collegezaal als in het ziekenhuis nauwelijks docenten of medisch specialisten zien met een migratieachtergrond. “Slechts twee tot vier procent van de Nederlandse medisch specialisten heeft een migratieachtergrond. Daardoor missen studenten rolmodellen.”
Gooien deze studenten door dit alles het bijltje er bij neer? Rashmi Kusurkar, Hoofd Team onderzoek van onderwijs en universitair hoofddocent aan Amsterdam UMC: “Cijfers over het feitelijke aantal studieverlaters zijn er niet: etniciteit van afvallers wordt niet geregistreerd.”
Voor Kusurkar begint en eindigt alles met motivatie. Volgens de zogeheten ‘self determination theory’ waarop ze haar stellingname baseert, rust die op drie pijlers: de vrije keuze voor een studie; competentie – je moet de studie wel aankunnen; en verwantschap voelen met omgeving en doelgroep. Die drie motivatie-pijlers zijn nodig om door te zetten; en studeten met een migratieachtergrond missen het gevoel van verwantschap. Kusurkar: “Als gevolg van hun ervaringen hebben ze het gevoel hun zeggenschap over hun carrières en hun toekomst te verliezen.”
Gemiste kans
Kusurkar, zelf afkomstig uit India, is erg positief over de bijdrage die deze studenten kunnen leveren aan de gezondheidszorg, wanneer ze de kans krijgen: “Het is geen liefdadigheid hoor, om deze mensen een kans te geven.” Kusurkar vindt inclusiviteit niet eens het belangrijkste argument: ze vindt het een ongelooflijke gemiste kans om deze studenten niet op te leiden tot medisch specialist. “Zoals vrouwen in medische beroepen iets extra’s meebrengen omdat ze anders zijn dan mannen, zo brengen ook mensen met een niet-westerse achtergrond bagage mee die zonder hen ontbreekt.”
Kusurkar geeft een concreet voorbeeld: “In Nederland worden medische beslissingen genomen in samenspraak met het individu, de patiënt om wie het draait. In collectivistische culturen zoals de Indiase zijn medische beslissingen een familieaangelegenheid: familieleden praten en beslissen mee over wat de dokter heeft gezegd en de te volgen aanpak. Dat is een cultuurverschil dat studenten – en dus latere specialisten – met een westerse achtergrond niet snel zullen doorgronden, laat staan er in de praktijk rekening mee houden. Zonder deze specialisten mist de gezondheidszorg de waardevolle bijdrage die zij vanzelfsprekend leveren. Voor een steeds meer diverse patiëntenpopulatie heb je ook een diverse groep specialisten nodig.”
Kweek wederzijds begrip
Kusurkar vertelt dat de VU en haar faculteit geneeskunde al diverse initiatieven hebben genomen voor studenten met een migratieachtergrond: “Die kunnen versterkt worden met behulp van concrete suggesties die zijn gebaseerd op het onderzoek van Isik.”
Isik: “Je kunt werken aan een open cultuur; ga samen zitten en bespreek de situatie en hoe iedereen zich daarin voelt. Kweek wederzijds begrip. Bespreek hoe je kunt omgaan met de verschillen tussen studenten. Waar lopen studenten tegenaan? Geef ze kans te vertellen en naar oplossingen te zoeken. Belangrijk is dat studenten zich veilig voelen om te praten. Zulke sessies kun je in elke opleiding opnemen. De insteek kan zijn: wat voor support kunnen wij jou bieden, als opleiding.”
Vervolgens is het nodig dat afgestudeerden de kans krijgen door te stromen naar specialisaties. Isik: “In opleidingen en ziekenhuizen is een kleine cultuuromslag nodig om medische studenten met een migratieachtergrond binnenboord te houden. Cultuurverschillen en onbegrip kunnen een rol spelen bij terughoudendheid bij de beslissing zich te willen specialiseren. Ze kunnen daardoor ontmoedigd raken.”
En rolmodellen zien is volgens Isik ook essentieel: “Het zou heel nuttig zijn als meer specialisten met een migratieachtergrond gevraagd zouden worden, of zich zouden aanbieden om een gastcollege te komen geven.”
Het is voor alle partijen niet goed wanneer deze studenten afhaken, concluderen de onderzoekers. Kusurkar: “Zonder motivatie kunnen studenten nog zo getalenteerd zijn: ze komen er niet.”
Tekst: Mieke Zijlmans
Fotografie: Lies Westerlaken
