“Nee, we hebben het onszelf niet bepaald makkelijk gemaakt”, beaamt dr. Wilma Waterlander, een van de trekkers van het LIKE-onderzoek. “In een klassiek leefstijlonderzoek bedenk je één specifieke maatregel op het gebied van gezonde voeding of beweging, probeer je die uit en dan kijk je of je het verschil kunt meten in een bepaald onderdeeltje van de gezondheid met of zonder die maatregel. In LIKE kijken we naar het complete plaatje. Leefstijl blijkt namelijk veel te complex om via losse maatregelen te beïnvloeden. Wij gebruiken daarom een systeembenadering.”
Goedkoop junkfood
Waterlander en collega’s beschreven die systeembenadering vorig jaar in een veel geciteerde publicatie in The Lancet. “In dat stuk beschrijven we de relatie tussen de pandemieën van honger en obesitas en de wereldwijde klimaatcrisis. Pas wanneer je erkent dat die drie samen een gecombineerde ‘syndemie’ vormen, kun je gaan werken aan effectieve manieren om de obesitasepidemie aan te pakken. Op een kleinere schaal geldt dat volgens ons ook voor de problemen rond obesitas in het LIKE-studiegebied, Amsterdam-Oost.”
Meer lezen over de LIKE-studie en andere onderzoeken van Amsterdam UMC? Ga dan naar de nieuwe Engelstalige researchwebsite van Amsterdam UMC. De website is een aantrekkelijk platform voor het grensverleggende wetenschappelijk onderzoek aan Amsterdam UMC. www.amsterdamumc.org/research biedt onder andere ruimte aan de acht onderzoeksinstituten en de daarbij aangesloten wetenschappers, ondersteunende ‘core facilities’ zoals genomics en microscopie, vacatures en verhalen die de impact van het onderzoek op de gezondheidszorg belichten.
Gaat de klassieke aanpak uit van simpele, lineaire relaties tussen een ingreep en een resultaat, in LIKE zoeken Waterlander en collega’s naar de vicieuze cirkels in de leefstijl. “Causal loops, heet dat officieel. Dan moet je denken aan de beschikbaarheid van goedkoop junkfood. Dat is zo succesvol dat fabrikanten ook weer extra geld aan marketing kunnen spenderen, waardoor jongeren nóg meer met dat eten worden geconfronteerd, enzovoort. De truc is te zoeken naar een gevoelige plek waar je die vicieuze cirkel kunt doorbreken. Dan kun je denken aan zoiets als een ‘suikertax’, waarmee het structureel minder aantrekkelijk wordt om zoete drankjes aan te bieden en te kopen. In LIKE onderzoeken we vervolgens niet of zo’n suikertax werkt, want dat weten we al, maar hoe we er voor kunnen zorgen dat zo’n maatregel daadwerkelijk wordt ingevoerd.”
Amsterdam obesitas-vrij in 2033
Het geheime wapen van de LIKE-onderzoekers: betrek de verschillende doelgroepen actief in de plannen. Dus ook de gemeente, en natuurlijk de jongeren zelf. “Dat is die Knowledge and Experience uit ons acroniem. Door jongeren in projecten van de gemeente te laten meedenken over, zeg, de inrichting van de fysieke ruimte, is de kans veel groter dat er een resultaat wordt bereikt”, veronderstelt Waterlander.
Het vijfjarige LIKE-onderzoek is nu halverwege. “De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er wat vertraging is opgetreden door de Covid-pandemie. Mede daardoor kunnen we nu nog geen concrete resultaten presenteren, maar zo’n systeemaanpak is sowieso van de lange adem.” Een belangrijke partner in het LIKE-onderzoek is de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. Met dat programma wil de gemeente in 2033 obesitas bij alle Amsterdamse jongeren de stad uit hebben. “Een ambitieuze doelstelling”, beaamt Waterlander, “maar niet onmogelijk. De sleutel zit echt in het toepassen van het systeemperspectief. Als dat lukt ben ik ervan overtuigd dat deze aanpak ook te vertalen is naar andere gemeenten en zelfs naar andere landen.”
Tekst: Rob Buiter
Foto's: Adobe Stock
