Het welbevinden van ouderen staat of valt met sociale contacten, gezond eten, beweging en activiteiten. En eenzaamheid bij ouderen leidt tot allerlei fysieke problemen. Dat blijkt uit onderzoek van Emiel Hoogendijk van Amsterdam UMC. Gelukkig is er wel iets te doen aan deze ongezonde eenzaamheid.

“Eenzaamheid is voor niemand heilzaam, maar bij ouderen is het aantoonbaar slecht voor hun gezondheid”, stelt Emiel Hoogendijk, epidemioloog op het gebied van de kwetsbaarheid van ouderen. “Wij noemen zulke kwetsbaarheid ‘frailty’: dat begrip verwijst naar een breed palet van lichamelijke achteruitgang. Denk aan gewichtsverlies, minder mobiel worden, verminderde spierkracht.” Lever je op deze gebieden in, dan wordt je lichamelijke kwetsbaarheid groter, doordat bijvoorbeeld je kans op vallen toeneemt. “Dan kom je in een neerwaartse spiraal terecht: als mensen vallen en iets breken, moeten ze ook nog naar het ziekenhuis.” In 2017 kreeg Hoogendijk van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) een Veni-beurs van 250.000 euro voor zijn onderzoek naar kwetsbaarheid bij ouderen.

De effecten van eenzaamheid zijn te vergelijken met leefstijlproblemen
Emiel Hoogendijk
onderzoeker Amsterdam UMC

Ongezond

Hoogendijk maakt deel uit van een internationale samenwerking van onderzoekers uit Groot-Brittannië, Canada, Australië en Zweden. Zij hielden 130 studies tegen het licht waarin over langere tijd de relatie werd gevolgd tussen sociaal functioneren en lichamelijke kwetsbaarheid van mensen van 50 jaar en ouder. Opvallend in die kwetsbaarheidsstudies zijn de gevolgen van eenzaamheid voor de gezondheid van ouderen: “Eenzaamheid leidt tot stress, en stress is slecht voor het immuunsysteem. Wanneer het immuunsysteem verslechtert, leidt dat tot meer ziektes. En eenzaamheid heeft ook effect op de hersenen; je ervaart dingen anders wanneer je eenzaam bent.” Eenzaamheid leidt tot allerlei fysieke problemen. De onderzoekers zien een ongezonde leefstijl, zoals niet voor zichzelf koken, weinig bewegen en overmatig roken en drinken. Zo leidt eenzaamheid zowel fysiek als mentaal tot verslechterde gezondheid. “Daarmee zijn de effecten van eenzaamheid te vergelijken met leefstijlproblemen.” Een goed netwerk helpt eenzaamheid te voorkomen maar ook het soort netwerk speelt een rol: “Alleen contact hebben met familie werkt minder goed dan op een divers netwerk kunnen leunen. Met vrienden en kennissen blijkt het makkelijker andere dingen te bespreken of activiteiten te ondernemen.”

Omkijken naar elkaar

Is er wel iets te doen tegen die ongezonde eenzaamheid? Een eenzame oudere kan moeilijk een blik nieuwe vrienden opentrekken. “Jawel, dit is nog omkeerbaar", zegt Hoogendijk. “Er zou een structuur moeten zijn om mensen in de gaten te houden. Bijvoorbeeld in de zorg: neem eenzaamheid en kwetsbaarheid mee in het lijstje van aandachtspunten. Interventies zouden moeten inspelen op de persoonlijke situatie: wat is de oorzaak van de eenzaamheid? Je kunt in het leven van een eenzame oudere meer structuur aanbrengen, zorgen dat hij of zij meer mensen ontmoet. En inderdaad: we moeten meer naar elkaar omkijken.”

Week tegen Eenzaamheid

Van 26 september tot en met 2 oktober organiseert VWS de Week tegen Eenzaamheid. Verbinding staat centraal. In die week vinden honderden activiteiten plaats waar mensen elkaar ontmoeten en nieuwe contacten kunnen leggen. Week tegen Eenzaamheid (eentegeneenzaamheid.nl)

Dit is een ingekorte versie van een artikel uit het onlangs verschenen wetenschapsmagazine van Amsterdam UMC, Janus 2 – 2024. Lees eerdere edities van wetenschapsmagazine Janus.

Tekst: Mieke Zijlmans
Foto: Adobe Stock en Kim Regelink (portret)