"Van het gebruik van antidepressiva word je niet gelukkig, en antidepressiva geven geen lekker gevoel. Hoogstens kan het gebruik ervan helpen om een depressie draaglijker te maken of zelfs te laten verdwijnen”, schrijven Vinkers en Vis. De passage komt uit Hoe zit het nu echt met antidepressiva, een sterk herziene bewerking van hun boek Even slikken uit 2017. Met deze opmerking ontkrachten ze een van de vele vooroordelen die leven over antidepressiva. Er bestaan over antidepressiva zoveel misverstanden dat Vinkers en Vis het nodig vinden het onderwerp op een toegankelijke manier te bespreken, voor een breed publiek. Christiaan Vinkers is psychiater en sinds 1 september 2021 hoogleraar Stress en veerkracht in de psychiatrie aan Amsterdam UMC.
De vorige versie van het boek dateert van 2017. Welke ontwikkelingen hebben herschrijven nodig gemaakt?
Vinkers: “Er blijkt heel veel interesse te zijn voor dit onderwerp. We hebben de geboden kennis geactualiseerd en aangevuld. De nieuwste cijfers zijn meegenomen. We gaan nu bijvoorbeeld uitgebreid in op het hoe en waarom – of waarom juist niet – van stoppen met antidepressiva. En we bespreken de zoektocht naar psychedelica als lsd, ketamine of paddo’s als mogelijke nieuwe antidepressiva. Die ontwikkelingen zijn de laatste jaren hard gegaan.”
Volgens de officiële telling slikken tegenwoordig een miljoen Nederlanders antidepressiva. Jullie schrijven dat dat er twee keer zoveel zijn als twee decennia geleden. Hoe kan het dat dat gebruik zo snel is toegenomen?
“Elke keer als een apotheker zo’n recept binnenkrijgt, geldt de patiënt als een officiële gebruiker van een antidepressivum. Zo kom je aan een miljoen. Maar deze geneesmiddelen worden ook gebruikt bij angststoornissen, zenuwpijn, slaapstoornissen, bedplassen, spanningshoofdpijn, eetstoornissen, fibromyalgie, vroegtijdige zaadlozing, stoppen met roken en narcolepsie. Veel van deze één miljoen Nederlanders gebruiken zo’n middel maar kort en niet als middel tegen depressie.
Elk jaar hebben zo’n 800.000 mensen last van een depressie. We berekenden dat ongeveer 150.000 mensen langer dan een jaar een antidepressivum slikt, en daar zitten ook mensen bij wier depressie al verdwenen is. Deze cijfers plaatsen het aantal gebruikers veel beter in perspectief.”
Er wordt veel geklaagd over toenemende stress in de samenleving. Leven we inderdaad in zulke stressvolle tijden dat mensen makkelijker hun toevlucht nemen tot deze medicijnen?
“Het idee dat wij nu leven in tijden die stressvoller zijn dan ooit tevoren is begrijpelijk, maar waarschijnlijk niet juist. Als je de geschiedenis induikt, blijkt dat elk tijdperk dat van zichzelf vindt. Als het leven nu stressvoller zou zijn, zou je méér mensen zien met depressieve klachten, méér mensen met angststoornissen, méér mensen die aangeven dat ze ongelukkig zijn. Dat is niet zo. Elke tijd heeft zijn eigen oorzaken voor stress en de mensen moeten daarmee leren omgaan.
Daarnaast is het ook niet zo dat mensen met stress makkelijk hun toevlucht kúnnen nemen tot antidepressiva: die worden namelijk echt niet tegen stress gebruikt. Huisartsen en psychiaters zijn terughoudend en meestal zeer zorgvuldig in het voorschrijven. Bovendien is het gebruik van antidepressiva een ónderdeel van een depressiebehandeling: de combinatie praten en pillen levert het beste resultaat op.”
Jullie schrijven: we begrijpen niet goed wat de biologische oorzaken zijn voor depressieve klachten, en we begrijpen – nog – niet waarom antidepressiva daartegen werken.
“Klopt. Behalve biologische factoren spelen ook sociale en psychologische factoren een essentiële rol bij het ontstaan van een depressie; en die beïnvloeden elkaar ook nog eens. Hoe dat precies in zijn werk gaat, weten we nog niet.
En we begrijpen inderdaad ook niet precies hoe antidepressiva werken. Dat weten we overigens ook niet van geneesmiddelen tegen bijvoorbeeld parkinson, of tegen hoge bloeddruk. Van veel geneesmiddelen is niet bekend hóé ze werken, maar wel dát ze werken. Het belangrijkste is dat ze gemiddeld gezien goed werken en dat ze veilig zijn. Natuurlijk: we zouden wel heel graag wíllen snappen waarom antidepressiva effect hebben, omdat dergelijke kennis ingangen kan bieden om verder te zoeken naar oplossingen om depressie tegen te gaan.”
Jullie wijden in je nieuwe boek een hoofdstuk aan onder andere lsd, paddo’s en ketamine als mogelijke nieuwe generatie antidepressiva. Hebben zulke middelen de toekomst?
“Nieuwe werkzame behandelingen zijn zeer welkom. Toch moeten we kritisch blijven. Er zijn nog geen goede, actuele onderzoeken naar de meeste psychedelica; wat er ligt, is oud en methodologisch gezien van matige kwaliteit.
Het is wel belangrijk te blijven kijken naar mogelijke vernieuwing, wanneer die hoop en perspectief biedt. Er is een groep patiënten die onvoldoende gebaat is bij de huidige behandelingen. Het zou goed zijn als zij beter geholpen kunnen worden.”
Tekst: Mieke Zijlmans
Fotografie: Shutterstock en Anita Edridge
