“Drie verschillende anesthesiegassen worden gebruikt om patiënten onder narcose te brengen voor een operatie: sevofluraan, isofluraan en desfluraan”, legt Sperna Weiland uit. “Dat zijn zogenoemde F-gassen, sterke broeikasgassen die gebruikt worden in bijvoorbeeld koelsystemen en die allemaal samen zo’n 5 procent van de wereldwijde klimaatopwarming veroorzaken. De narcosegassen houden veel meer warmte vast dan CO₂: sevofluraan is 500 keer sterker dan CO₂, desfluraan zelfs 7.000 keer.” Het alternatief is veel milieuvriendelijker: intraveneuze narcose, narcose via een infuus. “Met de overstap van desfluraan naar intraveneuze anesthesie bespaar je 98 procent van de CO₂-uitstoot. Van sevofluraan – het minst schadelijke narcosegas – naar intraveneus bespaart 80 procent.”
Minder misselijk en minder verward
Desfluraan en isofluraan zijn inmiddels zo goed als verdwenen uit de Nederlandse klinische praktijk en ook sevofluraan wordt steeds minder toegepast. Dat is het gevolg van de inspanningen van Sperna Weiland en zijn team. “Voor onze vakgenoten zijn twee voorwaarden essentieel, zo bleek uit ons onderzoek: patiëntveiligheid en professionele autonomie. Over dat eerste mag geen enkele twijfel bestaan. Promovendus Jasper Kampman heeft daarom een meta-analyse gemaakt van de onderzoeken waarin de effecten van intraveneuze narcose zijn vergeleken met die van narcose met anesthesiegassen. Daaruit blijkt dat er voor de veiligheid van de patiënten geen verschil is en dat intraveneuze narcose niet leidt tot meer complicaties. Integendeel, na narcose via een infuus zijn mensen minder misselijk en minder verward. Dat zorgt voor een beter herstel. Omdat de patiënten minder lang op de uitslaapkamer verblijven en minder medicatie tegen misselijkheid nodig hebben, is de zorg bovendien goedkoper.”
Intraveneus eerste keus
Gesterkt door deze wetenschappelijke inzichten, en inmiddels met een subsidie voor de verdere landelijke invoering, gingen Sperna Weiland en Kampman op zoek naar versterking om de boodschap breder uit te dragen. “Samen met specialisten op het gebied van communicatie en gedragsverandering hebben we een campagne voor anesthesiologen opgezet, onder de slogan ‘Intraveneus als het kan, damp als het moet’.” De richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie zijn aangepast: “Iedere vakgroep moet nu een protocol hebben waarin staat dat intraveneuze anesthesie de eerste keuze is. Daar kunnen de anesthesiologen naar eigen inzicht een lijst aan toevoegen met indicaties voor dampvormige narcose, want voor sommige patiënten blijft dat nodig.”
Desfluraan zo goed als verboden
De cijfers en argumenten die Sperna Weiland en collega’s op een rij zetten, bleven niet onopgemerkt bij beleidsmakers. Zo werd ‘Anders verdoven’ een van de maatregelen in het 54 Puntenplan, de handreiking van milieuorganisatie Urgenda aan de Nederlandse overheid om 25% CO₂-reductie in 2025 te behalen. Een recente mijlpaal is de nieuwe Europese F-gassen-wetgeving die op 1 januari 2026 van kracht wordt. “Daarin wordt het gebruik van desfluraan aan zoveel regels en administratie gebonden dat het zo goed als verboden wordt”, zegt Sperna Weiland verheugd. “Dat dit kan voor een op zich goed werkend medicijn, louter op basis van milieuargumenten, is uniek.”
112.000 anesthesiologen in China
Inmiddels is de anesthesioloog 2 keer naar het Chinese National Health Committee in Beijing afgereisd met een delegatie van het ministerie van VWS. “China heeft al te kampen met de gevolgen van de klimaatopwarming en in de energietransitie worden enorme stappen gezet. Ons project kan er dus goed landen. Het valt me op hoezeer onze vakgenoten daar ervoor open staan. Met grote potentiële impact: in Nederland werken ongeveer 2.500 anesthesiologen, in China zijn het er 112.000 in 35.000 ziekenhuizen. Op die schaal kunnen we pas écht het verschil maken. En omdat 97 procent van de anesthesiologen in China nog niet op de hoogte is van de klimaatimpact, laten we eerst alle beschikbare wetenschappelijke informatie naar het Chinees vertalen.”
In onderstaande video vertelt Niek Sperna Weiland meer over de duurzame overstap van narcose met gas naar narcose via een infuus.
Niek Sperna Weiland is voorzitter van de duurzaamheidscommissie van de European Society of Anesthesiology and Intensive Care (ESAIC) en mede-initiatiefnemer van het Centrum voor Duurzame Zorg (CvDZ) in Amsterdam UMC. Promovendi doen er onderzoek naar duurzaamheidsonderwerpen en het CvDZ biedt ondersteuning aan duurzame initiatieven van de meer dan 60 Green Teams. Onder andere hiermee geeft Amsterdam UMC vorm aan het duurzaamheidsbeleid, een van de pijlers van de nieuwe meerjarenstrategie A Healthy Future for All.
Lees meer over onderzoek naar intraveneuse narcose in British Journal of Anaesthesia en The Lancet eClinicalMedicine. Meer informatie over de Nederlandse aanpak voor de reductie van anesthesiegassen.
Tekst: Lara Geeurickx
Beeld: still uit video
