Bij het uitbreken van de pandemie legden ziekenhuizen wereldwijd strenge beperkingen op aan bezoekers: zij werden nog maar mondjesmaat toegelaten, en onder strikte voorwaarden. Dat gold -en geldt vaak nog steeds – ook voor de Neonatale Intensive Care Unit (NICU) en afdelingen Neonatologie. Daar liggen onder meer zieke pasgeborenen, te vroeg geboren kinderen en baby’s met infecties.
Normaal gesproken mogen ouders 24 uur per dag bij hun pasgeborene zijn. Helpen met de zorg, borstvoeding geven. ‘Buidelen’ (het kind tegen hun blote huid aan leggen) om de band te versterken. Ouders kunnen zelfs blijven eten en slapen als ze dat willen. Vanwege covid-19 gooiden NICU’s en afdelingen Neonatologie op veel plaatsen in de wereld het roer om. Opeens mocht er weinig meer, met grote consequenties voor baby’s, ouders en zorgverleners.
286 afdelingen Neonatologie
Arts-onderzoeker en kinderarts-in-opleiding Nicole van Veenendaal onderzocht samen met een internationale groep onderzoekers wat deze beperkingen doen met de betrokkenen. Daarvoor analyseerden zij wetenschappelijke publicaties die hierover zijn verschenen. Hun artikel hierover verschijnt binnenkort in het internationale tijdschrift voor kindergeneeskunde Acta Paediatrica. Het stuk is nu al vrij toegankelijk via internet.
De studies die zijn meegenomen in het literatuuronderzoek zijn gedaan in ziekenhuizen in de Verenigde Staten, Canada, Groot-Brittannië, China en Italië. Deze instellingen vroegen ouders en zorgverleners naar hun bevindingen met de beperkingen, veelal via vragenlijsten, soms in interviews. Van Veenendaal en haar collega’s analyseerden 803 artikelen en hadden 7 studies tot hun beschikking, tot half oktober 2020 gepubliceerd. Daarin staan de gegevens van 286 afdelingen neonatologie; de ervaringen van 854 zorgverleners, 442 ouders en 26 andere familieleden, en 364 kinderen. Amsterdam UMC ontbreekt in dit rijtje, net als andere Nederlandse ziekenhuizen, omdat de effecten van eventuele maatregelen er niet zijn onderzocht.
Rauw beeld
Van Veenendaal: “Onze onderzoeksvraag luidde: hoe reageren NICU’s en afdelingen Neonatologie wereldwijd op covid; en wat is het effect van beperking van ondersteuning, toegang en participatie van de ouders, ingegeven door de angst voor besmetting?” Belangrijke vraag was daarbij met hoeveel en hoe intensief ouders aanwezig mochten zijn bij hun kind.
De onderzoekers schetsen een rauw beeld van de aanpak van diverse betrokken ziekenhuizen. Bezoek was beperkt tot één persoon per dag; doorgaans alleen de moeder. Bezoektijd was ingekrompen, soms tot slechts 15 minuten per dag. Sommige ziekenhuizen lieten ouders überhaupt niet meer toe, zelfs niet bij dodelijk zieke baby’s. ‘Buidelen’ mocht niet. Hulp bij borstvoeding, of uitleg over zorg was er (te) weinig. Er was minder mentale ondersteuning, en er waren geen slaapplaatsen of maaltijden voor de ouders. Consulten waren (deels) vervangen door gesprekken via beeldscherm of gingen helemaal niet door. Van Veenendaal: “Veel beslissingen over maatregelen zijn aan het begin van de pandemie in grote haast genomen, zonder echt bewijs van effectiviteit ter onderbouwing, en zonder overleg met de ouders.”
Stress
Is het gevaar voor coronabesmetting op afdelingen Neonatologie inderdaad groot? Van Veenendaal: “Er zijn binnen dit onderzoek geen besmettingen tussen baby’s onderling gemeld, en ook geen besmettingen tussen personeel of ouders.”
Wat voor effect hebben de covid-beperkingen op de betrokkenen? “Er is geen bewijs dat de restricties goed zijn voor de baby’s. Uit eerdere studies is wel al bekend dat een afstandelijke benadering voor iedereen nadelig is. Baby, ouders en zorgverleners lijden daaronder.”
Allen ervaren veel stress. De hechting tussen kind en ouders lijdt onder de beperkingen. Borstvoeding geven is vaak problematisch omdat de moeder te gespannen is. Mogelijk heeft het kind op termijn last van de extra stress, zegt Veenendaal. Dat is zeer onwenselijk, want deze kinderen kampen al met stress vanwege hun slechte start en hun verblijf op de intensive care.
Situatie in Amsterdam UMC
In Amsterdam UMC is het covid-beleid op de afdeling NICU/Neonatologie aanzienlijk coulanter dan dat van de ziekenhuizen die zijn bekeken in de studie. Dat zegt neonatoloog Douwe Visser. Hij is vanaf de eerste corona-golf betrokken bij het opstellen van de regelgeving die covid bij Neonatologie buiten de deur moet houden. Visser: “Aanvankelijk ging Neonatologie mee in de bezoekersbeperkingen die golden voor het hele ziekenhuis. Maar daar zijn we al snel vanaf gestapt, in het belang van kinderen en ouders. Al na korte tijd hebben we een ander protocol in werking gesteld: 24 uur per dag zijn twee ouders welkom.”
Visser nuanceert: “Overigens hebben we wel een probleem als een ouder covid-positief is, maar dat geldt voor het hele ziekenhuis. Een besmette moeder die ook hier in het ziekenhuis ligt, scheiden we van het kind. Anders dan landelijk het protocol is, mag de partner – als die geen klachten heeft – naar de NICU. Een striktere aanpak is voor iedereen slechter: voor de kinderen, de ouders en voor de zorgverleners.”
“Natuurlijk heeft deze pandemie impact op de hele zorg bij neonatologie: personeel en ouders dragen overal mondkapjes”, vervolgt Visser. “Maar buidelen en borstvoeding geven gaan zonder mondkapje. Dat kan wel eens lastig zijn omdat de verpleegkundige zich bij buidelen en borstvoeding wel eens over de moeder heen zal buigen. Daar hebben we in de staf dan ook over gepraat. Met als resultaat dat die verpleegkundige altijd een mondkapje draagt én dat ouders wordt gevraagd op dit soort momenten het mondkapje tijdelijk weer op te zetten.”
Aanbevelingen
In deze zelfde lijn ligt de lijst van aanbevelingen die Van Veenendaal en haar collega-onderzoekers doen aan ziekenhuizen met een NICU of afdeling Neonatologie. Die aanbevelingen zijn gebaseerd op hun onderzoeksresultaten. Beide ouders mogen aanwezig zijn op afdeling, schrijven de onderzoekers, tenzij ze symptomen hebben van covid of in zelf-quarantaine zijn. Moeder en kind mogen 24 uur per dag bij elkaar zijn, zelfs als de moeder covid heeft. Ouders moeten altijd de beschikking hebben over mondmaskers, noodzakelijke ruimte en eten. Ze mogen helpen bij de zorg. Ouders moeten zo snel mogelijk worden gevaccineerd. Als baby’s dodelijk ziek zijn, mogen de ouders er sowieso bij, ook als ze zelf covid hebben. En digitale communicatie moet niet worden gezien als volwaardige vervanging van persoonlijke gesprekken. Deze aanbevelingen zijn opgenomen in hun publicatie in Acta Paediatrica.
Tekst: Mieke Zijlmans
Foto: Shutterstock
