Nederland telt naar schatting ruim honderdduizend mensen die genderincongruentie ofwel genderdysforie ervaren. Voor een deel van hen is deze incongruentie en het onbehagen dat hieruit voortkomt zo groot dat zij hiervoor een medische behandeling zoeken. Dankzij de toegenomen emancipatie en acceptie durven de laatste jaren steeds meer van hen om een behandeling te vragen. Een aantal van hen komt naar het Kennis- en Zorgcentrum voor Genderdysforie (KZcG) van Amsterdam UMC. KZcG biedt multidisciplinaire zorg waarin veel specialismen samenwerken. Dat vraagt om goede afstemming om te komen tot optimale zorg. Daarbij draagt wetenschappelijk onderzoek bij aan het verder verbeteren van de genderzorg. Maar ook om meer inzicht te krijgen in de wensen en gendergevoelens van deze zorggebruikers. Een groep die steeds groter, maar ook meer divers is geworden.
Wachtlijsten
De toestroom van mensen met genderincongruentie is sinds 2012 enorm toegenomen en het genderteam is flink gegroeid. Het centrum kan inmiddels zo’n 600 tot 650 nieuwe aanmeldingen per jaar aan: 400 tot 450 volwassenen en 200 tot 250 kinderen. Door de blijvende groei van de vraag naar deze zorg zijn de wachttijden in Nederland lang; bij het KZcG anderhalf tot twee jaar. Er is onvoldoende transgenderzorg in Nederland beschikbaar.
Annelijn Wensing-Kruger, voorzitter van het ‘genderteam’: “De wachtlijsten zijn onacceptabel lang geworden. Dat is een zeer zorgelijke situatie. Daarbij is de lijst nu extra lang omdat veel zorg vanwege corona moest worden uitgesteld. Amsterdam UMC werkt er hard aan om deze situatie te verbeteren door samenwerking aan te gaan met andere ziekenhuizen en instellingen die transgenderzorg kunnen bieden.”
Netwerkontwikkeling
KZcG werkt samen met het gendercentrum van het Groningse UMCG en sinds twee jaar ook met het Nijmeegse Radboudumc. Daarnaast zijn er verschillende initiatieven voor netwerkvorming waaraan ziekenhuizen, GGZ-instellingen en zelfstandige behandelcentra deelnemen. Met deze netwerkvorming komt er meer expertise elders beschikbaar en kan een persoon met genderincongruentie dus ook daar terecht. Zo is er een samenwerking met genderpoli Youz Zaandam en het Zaans Medisch Centrum (ZMC) gericht op zorg voor kinderen en jongeren met genderincongruentie. En samen met Gender Clinic gericht op genderchirurgie voor volwassenen. De komende tijd worden deze samenwerkingen uitgebreid. Het genderteam ziet dit als stappen in de goede richting. Maar voor een toegankelijke transgenderzorg zijn er nog veel meer behandelplekken nodig.
Kennis spreiden
Vanwege de grote toename van mensen met genderincongruentie hebben het ministerie van VWS en zorgverzekeraars een ‘kwartiermaker transgenderzorg’ in het leven geroepen. De kwartiermaker heeft als opdracht om er voor te zorgen dat mensen met genderincongruentie voor hulp op meer plaatsen en in meer regio’s terecht kunnen. KZcG heeft hierbij een belangrijke rol. De kennis die in de loop der jaren is verzameld, wil KZcG graag delen met andere aanbieders van transgenderzorg. Zo kunnen deze nieuwe aanbieders vanuit hun eigen visie de zorg vormgeven.
Zorg op maat
Voorheen bestond transgenderzorg voornamelijk uit trajecten met uiteindelijk een genderbevestigende operatie. Vooral de laatste jaren kennen wensen en behandeling van mensen met genderincongruentie en veel meer diversiteit. Steeds wordt per persoon samen met diens omgeving en de zorgverleners gekeken naar wat het meest passend is. Behandeling kan bestaan uit bijvoorbeeld hormonen om vermannelijking of vervrouwelijking tot stand te brengen of enkel uit operatieve ingrepen. Dit is afhankelijk van het gevoel van de persoon. Voelt die zich man of vrouw? Identificeert deze persoon zich non-binair? Is die genderfluïde? Voelt die zich bij geen enkele gender honderd procent thuis? Belangrijke vragen die aan de orde komen: ‘Wat maakt jou tot wie je bent op het gebied van gender? En wat heb je nodig om jezelf te kunnen zijn? Het antwoord daarop bepaalt of bijvoorbeeld bij geboorte toegewezen vrouwen kiezen voor een operatie om de borstkas te vermannelijken. Je kunt ook besluiten om hormonen te nemen; al dan niet voorafgaand aan een operatie. En het allerbelangrijkste; gaat iemand er gelukkiger van worden?
Sinds 2014 mag je van de wet een ander geslacht in je paspoort laten zetten zonder dat je geopereerd bent. Die wetswijziging heeft veel veranderd. Er is een duidelijke verschuiving in de richting van het behoud van baarmoeder en eierstokken bij transpersonen die zich man voelen. En sommigen geboren mannen zeggen: ik hoef geen vaginaoperatie te ondergaan om me vrouw te voelen. Tevens zijn het onderwerp vruchtbaarheid behoud en kinderwens de laatste jaren onderdeel van het transitie traject.
Zorg op maat betekent ook dat niet iedereen een even intensief traject doorloopt om een genderbevestigende medische behandeling te ondergaan. Bij sommige personen kan dat heel vlot en is uitgebreide informatie voldoende. Anderen hebben meer begeleiding nodig.
Genderveld in beweging
De sociaal maatschappelijke acceptatie van genderthema’s is toegenomen en het werkveld is flink in beweging. Over genderincongruentie en transgenderzorg zijn veel verschillende meningen, die ook sterk uiteen lopen. Op dit moment is er bijvoorbeeld op social media veel discussie over de zorg die KZcG aanbiedt. Een groep mensen met genderincongruentie is kritisch over veel facetten van het zorgstelsel. Wensing:” We hebben al enkele uitnodigingen aan deze groep gedaan om met hen hierover in gesprek te komen. We betreuren het als ze zich niet goed behandeld voelen en verwijzen hen daarvoor bijvoorbeeld naar onze klachtenfunctionaris. Sommige discussiepunten zijn een directe aanleiding om iets te verbeteren. Zo vinden wij het belangrijk dat in het hele ziekenhuis de juiste aanspreekvormen worden gebruikt voor onze bezoekers. Ook gaan er geluiden op die wijzen op een niet kloppend beeld van onze zorg. Zo is er bij ons ruimte voor alle personen met genderincongruentie, en niet alleen voor personen die zich ofwel mannelijk ofwel vrouwelijk identificeren. Een ander deel van de discussie haakt meer in op het zorgstelsel in Nederland en rolverdeling tussen zorgverlener en zorggebruiker en keuzevrijheid in behandeling daarbinnen. KZcG staat voor multidisciplinaire zorg op maat aan kinderen, jongeren en volwassenen met gender incongruente gevoelens. Zorg waarbij zowel de deskundigheid van de zorgverlener als deskundigheid van de persoon die om zorg vraagt, zeer van belang zijn. En we staan vooral voor nog meer zorg op plekken buiten Amsterdam UMC. Zodat mensen met genderincongruentie tijdig zorg krijgen en kunnen kiezen waar zij dat doen.”
Tekst: KZcG/Jan Spee
