Het is bekend dat kinderen die vervelende gebeurtenissen meemaken vaker psychische klachten ontwikkelen, zoals Tom Riddle uit de boekenreeks Harry Potter. Toch zijn er ook Harry Potters: kinderen met wie het ondanks nare gebeurtenissen later goed gaat. Hoe komt dit en wat betekent dit voor de hulpverlening? Hoe kan je voorkomen dat kinderen zich ontwikkelen zoals Tom Riddle? In een notendop zijn dit de centrale onderzoeksvragen van Christel Middeldorp, hoogleraar Gezinspsychiatrie, die vandaag haar oratie uitspreekt.

Middeldorp gebruikt de analogie van Harry Potter en Tom Riddle om duidelijk te maken dat psychische klachten ontstaan door een ingewikkeld samenspel van genen en omgeving. ”Omdat er zoveel factoren spelen, is een veelomvattende aanpak gericht op ieder lid van een gezin, noodzakelijk voor goede behandeling.” De leerstoel Gezinspsychiatrie is verbonden aan de academische werkplaats GEZIeN, waar jeugd-ggz, volwassenen-ggz en onderzoekers samenwerken om kwetsbare gezinnen de beste hulp te geven. “Ik wil het gezinsgericht werken beter op de kaart zetten”, vertelt Middeldorp. “Je zou bij elke volwassene in de ggz moeten vragen naar het functioneren van hun kinderen, omdat veel psychische problemen een genetische basis hebben. En andersom: bij kinderen die in de ggz terechtkomen, kunnen de ouders ook psychische klachten hebben. In dat geval is het zinvol om ook hen hulp te bieden, want ouder en kind beïnvloeden elkaar. Door zowel het kind als (beide) ouder(s) te behandelen kan je voorkomen dat psychische klachten escaleren, ook op langere termijn.”

Harry en Tom

Middeldorp analyseert in haar oratie hoe genen en omgeving hebben meegespeeld in wat er van Harry Potter en Tom Riddle terecht is gekomen. Harry had heldhaftige ouders, die van Tom waren genetisch minder bedeeld. Middeldorp benadrukt dat je de invloed van de omgeving niet moet overschatten. “Wat iemand meemaakt, hangt namelijk ook samen met zijn genetische aanleg. Het feit dat Tom met argusogen werd bekeken door Dumbledore, het hoofd van de school, was een reactie op de agressie die Tom in het weeshuis had laten zien naar andere kinderen. Om zijn ontwikkeling positief te beïnvloeden had het ongetwijfeld geholpen als hij ook positieve ervaringen had gehad, zoals een steunende leerkracht of fijne vrienden. Maar de kans is groot dat er dan nog steeds extra sturing nodig was geweest om zijn gedragsproblemen te verminderen.”

Voorspellen

De komende jaren zal Middeldorp zich richten op het invoeren van gezinsgericht werken in de dagelijkse ggz-praktijk. Tegelijkertijd wil ze voorkomen dat de zorgvraag daarmee enorm groeit. Haar onderzoek richt zich daarom ook op het zoeken naar voorspellende factoren. ”Ik wil weten welke gezinnen baat hebben bij een intensievere behandeling en voor welke gezinnen de huidige zorg volstaat. En daarnaast zullen we onderzoeken hoe die intensieve behandeling er uit moet zien. Kortom: er is een hoop te doen.”

Voorafgaand aan haar oratie Waarom Harry Potter een held werd en Tom Riddle Voldemort. Over genen en omgeving organiseert GEZIeN een symposium over succesvolle initiatieven om de mentale gezondheid van ouder én kind te versterken.

Fotografie: privéarchief