Erfelijke factoren spelen een grotere rol bij zwaar overgewicht dan lang gedacht. Dat is de boodschap van de Britse hoogleraar Sadaf Farooqi, die op donderdag 21 november de jaarlijkse Anatomische Les van Amsterdam UMC uitspreekt in het Concertgebouw. Farooqi ontdekte zelf verschillende genetische defecten die leiden tot obesitas. Ze is zeer betrokken bij de mensen die ze behandelt: “Mijn drijfveer is om levens beter te maken.”
Al in het begin van haar wetenschappelijke loopbaan bereikte Farooqi een doorbraak in het onderzoek naar de genetische oorzaken van obesitas. Tijdens haar PhD-project ontdekte ze dat bij een groep patiënten met zwaar overgewicht het hormoon leptine ontbrak. Dit hormoon reguleert de mate waarin je zin in eten hebt: wanneer dat ontbreekt, heb je voortdurend honger. Door deze patiënten leptine toe te dienen, werd hun honger gestild en konden ze vaak weer een normaal leven leiden. “Dat was een groots moment”, zegt Farooqi.

Sadaf Farooqi

Verlost van obesitas

Farooqi vergeet nooit de dag dat een jong meisje dat tijdens een trial leptine kreeg toegediend, voor het eerst voedsel weigerde. "Ze duwde een bord met eten weg dat de verpleegkundige haar aanbod. Haar moeder barstte in huilen uit: dit had ze nog nooit meegemaakt. Ik was zelf ook emotioneel: het was ons gelukt om een heel natuurlijk menselijk gedrag ten goede te veranderen. Mijn drijfveer als arts is altijd geweest: 'Wat kan ik doen om de levens van patiënten beter te maken?' Als je dat dan zo tastbaar voor je ziet, geeft dat een heel bijzonder gevoel. Dat meisje raakte verlost van obesitas, ging als eerste van haar familie studeren, werd apotheker en leidt nu een gelukkig gezinsleven.”

Vijandige reacties

In de jaren daarna ontdekten Farooqi en vakgenoten in totaal zo’n 35 ‘obesitas-genen’. Daarmee werd het bewijs dat zwaar overgewicht ook een erfelijke oorzaak kan hebben, steeds sterker. Niet alle onderzoekers en artsen stonden daar meteen voor open. “Ik kreeg bij de presentatie van mijn onderzoek regelmatig behoorlijk vijandige reacties”, vertelt ze. Dit kwam door de nadruk die tot dan toe werd gelegd op maatschappelijke factoren als oorzaak voor de wereldwijde toename van obesitas. Volgens Farooqi is het een kwestie van en-en. “Natuurlijk moet het aanbod van goedkoop calorierijk voedsel beperkt worden. Maar tegelijk heeft bij veel mensen de samenstelling van hun DNA een effect op de kans dat zij een gezond gewicht hebben. Dan kun je niet meer spreken van een vrije wil.”

Nieuwe verbanden

Farooqi blijft haar onderzoek verbreden en vernieuwen. Zo brengt ze samen met celbiologen minutieus de wisselwerking in kaart tussen hormonen en cellen in het menselijk lichaam. “Daardoor komen er allerlei nieuwe verbanden aan het licht, en kunnen we grotere vragen beantwoorden.” Ook verkent Farooqi de genetische verbanden tussen enerzijds obesitas en anderzijds psychologische klachten als postnatale depressie. Ik heb me altijd gericht op ziektes en thema’s die nog niet goed in kaart waren gebracht. Waar nog echt iets te ontdekken viel.”

Interview in Janus

Dit is een ingekorte versie van een artikel uit het onlangs verschenen wetenschapsmagazine van Amsterdam UMC, Janus 3 – 2024. Lees eerdere edities van wetenschapsmagazine Janus.

Illustratie: Marieke de Lorijn