Jeroen den Dunnen en Menno de Winther van Amsterdam UMC zagen dat ernstig zieke covid-19 patiënten extreem veel en afwijkende antistoffen produceren tegen het coronavirus, die de ziekte enorm verergeren. De resultaten zijn vandaag (11 mei) gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift tijdschrift Science Translational Medicine.
Extreme ontstekingsreactie
Immunoloog Jeroen den Dunnen legt uit: “Tijdens een infectie maakt je afweersysteem antistoffen aan. Die beschermen je tegen virussen. Dat is ook zo bij de meeste mensen die geïnfecteerd worden met het coronavirus. Maar bij covid-patiënten die ernstig ziek worden, ontspoort de antistofproductie. Deze patiënten maken niet alleen heel veel antistoffen, maar ook antistoffen met een andere structuur. Daardoor ontstaat een extreme ontstekingsreactie in de longen.”
Menno de Winther, deskundige op het gebied van afweercellen: “De antistoffen die ons lichaam aanmaakt, hebben de vorm van een Griekse Y. De bovenkant bindt aan het virus, terwijl de staart aan de afweercellen in de longen bindt en deze cellen activeert. We weten inmiddels dat die staart anders is bij patiënten die ernstig ziek zijn. Om het simpel te zeggen, er zitten hele andere suikerverbindingen aan. Daardoor activeren deze antistoffen de afweercellen in de longen veel te sterk.”
Deze te sterke activatie heeft een cytokine-storm tot gevolg. Den Dunnen: “Daarbij slaat het afweersysteem op hol en maakt het te veel ontstekingseiwitten aan. De ontstekingsreactie die bedoeld was om het virus aan te vallen, tast nu ook de eigen weefsels aan. Bovendien raken de bloedvaten lek en lopen de longen vol met vocht. Ook gaan de bloedplaatjes klonteren waardoor je overal bloedpropjes krijgt. Opname op de IC is vaak onvermijdelijk en de prognose van deze patiënten is niet al te best.”
Behandelen
Om de ernstige gevolgen van een corona-infectie tegen te gaan zijn dus niet zozeer antivirale medicijnen nodig, maar medicijnen die de afweerreactie onderdrukken. Daarom krijgen ernstig zieke patiënten op dit moment al dergelijke medicijnen, zoals dexamethason en tocilizumab. Den Dunnen: “Deze medicijnen hebben inderdaad enig effect, maar het grote nadeel is dat deze middelen het hele immuunsysteem platleggen en dat wil je niet. Een goede afweerreactie is nog steeds belangrijk.”
Dankzij hun grote kennis van het afweersysteem konden de onderzoekers medicijnen selecteren die specifiek de ontstekingsreactie door de afwijkende antistoffen remmen, maar de rest van de afweer intact laten. “Het middel dat we hebben onderzocht, fostamatinib, verhindert dat de afweercellen in de longen reageren op de afwijkende antistoffen, maar nog wel op het virus. Deze specificiteit maakt dit medicijn een veelbelovende kandidaat voor het behandelen van ernstig zieke covid-patiënten.”
Het onderzoek naar de behandeling van patiënten met dit medicijn staat nog aan het begin. Omdat het middel al is geregistreerd voor een andere ziekte, hoeft het niet allerlei stappen te doorlopen voordat het in mensen kan worden getest. De Winther: “Er zijn nu resultaten van een eerste onderzoek waarbij het middel bij 59 patiënten is getest. In de groep van dertig die het middel kregen, overleden minder mensen, waren de bijwerkingen minder en herstelden mensen sneller dan de 29 patiënten die een placebo kregen. Inmiddels is er op basis van deze studie een groot vervolgonderzoek begonnen in meer dan veertig ziekenhuizen, waaruit moet blijken of dit medicijn bruikbaar voor het behandelen van zwaar zieke covid-patiënten”.
Meer medicijnen testen
Bij dit ene medicijn willen De Winther en Den Dunnen, die samenwerken in het Amsterdam Institute for Infection and Immunity, het niet laten. Vorig jaar kregen ze subsidie van ZonMw om dit mechanisme verder te onderzoeken en om meer kandidaat-medicijnen te testen. “Het doel is om medicijnen te vinden die net zo goed werken als fostamatinib, of liefst nog beter. We hebben meerdere al toegelaten medicijnen waarvan we vermoeden dat ze kunnen werken bij een covid-infectie.”
